Podstawowe wiadomości z geologii ziemi

1. Krążenie wody w przyrodzie.

Wody podziemne - powstają przeważnie z opadów atmosferycznych, których części napotkawszy przepuszczalne skały przenika w głąb ziemi. Napotykające skały nieprzepuszczalne woda gromadzi się nad nimi jako woda gruntowa. Górna powierzchnia jej zasięgu nazywa się zwierciadłem lub poziomem wody gruntowej. Jeżeli zwierciadło wody gruntowej leży blisko przepuszczalnej ziemi i nie jest chronione od zmiany temperatury zanieczyszczenia to woda taka nazywa się wodą zaskórną albo wierzchówką. Wody gruntowe, które zwierciadło położone jest na kilku do kilkunastu metrów i są chronione grubą warstwą skał przepuszczalnych, które chronią je skutecznie od zanieczyszczeń to takie wody nadają się jako woda do picia.

Warstwy wodonośne - warstwy przepuszczalne wypełnione wodą. Obecność warstw wodonośnych jest również obecność uskoków wodonośnych i żył wodnych stanowi duże zagrożenie dla kopalń, gdyż nagłe wdarcie się wody do wyrobisk górniczych może spowodować katastrofalne skutki.

Podziemne zbiorniki wodne - powstają podczas prowadzenia robót górniczych oraz pozostawienie pustych po wybraniu kopalin użytecznych powoduje powstanie dodatkowych szczelin w górotworze, które wypełniają się wodą. Szczególnie niebezpieczne są zbiorniki wodne w których woda spiętrza się na dużą wysokość i ma duże ciśnienie hydrostatyczne.

2. Działalność powietrza i wód powierzchniowych
Działalność powietrza jako czynnika geologicznego polega na:

• jego udziale w procesach wietrzenia
• działalność wiatru

Proces wietrzenia - rozkład mechaniczny i chemiczny skał pod wpływem działania ciepła słonecznego, powietrza, wody, i organizmów żywych. Wietrzenie odbywa się w skałach występujących na powierzchni skorupy ziemskiej i obejmuje tylko zewnętrzną cienką ich warstwę. W zależności od czynników powodujących wietrzenie odróżnia się wietrzenie fizyczne i chemiczne.

Wietrzenie fizyczne - mechaniczne, odbywa się pod wpływem znacznych różnic temperatur dnia i nocy występujących w skalistych terenach pustynnych i górskich nagrzanie oraz rozszerzanie się warstwy w ciągu dnia i kurczenie się jej w ciągu nocy przy stałej temperaturze warstw głębszych powoduje powstanie naprężeń powodujących łuszczenie się skał na jej powierzchni i tworzenie się spękań. W Polsce to zjawisko występuje na pozbawionych roślinnościach zboczach górskich.

Wietrzenie chemiczne - wynik procesów chemicznych powodujących rozkład i zmiany chemiczne skał oraz minerałów pozostawionych na działanie wody i gazów (tlenu i dwutlenku węgla), przebywanie w klimacie wilgotnym.

Działalność wiatru - wiatr w zależności od swej prędkości może porywać i przenosić nawet na duże odległości drobne ziarna skalne np. pyły, żwiry, piaski.
Less - urodzajna gleba powstała z naniesionego pyłu kwarcowego i wapiennego. W Polsce grube osady lessu występują w obszarach Wyżyny Sandomierskiej i Lubelskiej.

Działalność geologiczna wód powierzchniowych:

• działalność niszcząca skał tworzących powierzchnię ziemi - erozja
• transport materiału skalnego powstałego ze zniszczonych skał
• osadzenie transportowanego materiału

Działalność niszczącą wykonuje już deszcz, którego krople rozmywają i spłukują glebę z pól uprawnych. Szczególnie niebezpieczne są w czasie ulewnych deszczów wysokie skarpy w kopalinach odkrywkowych węgla brunatnego i siarki oraz w piaskowniach. Osunięcie się skorupy osłabionej przez wody stanowi jedno z największych zagrożeń tych kopalń. Spływające po zboczach górskich strumienie podrywają brzegi i przemieszczają powstały z osunięcia materiału skalnego.

Działalność lodowców - W okolicach podbiegunowych w i wysokich górach ważnym czynnikiem kształtującym powierzchnię ziemi są lodowce. Istnieją one tam, gdzie ilość opadów jest dostatecznie duża, a średnia roczna temperatura jest tak niska że nie udaje się stopić. Granicą powyżej której zjawisko to występuje nazywa się linią albo granicą wiecznego śniegu.

Morena - gruz skalny powstały z wietrzenia skał, zboczy górskich oraz wyrwany z dna wąwozu i przez lodowiec.
W lodowcu możemy wyróżnić 5 rodzajów moreny:

• brzeźna
• środkowa
• wewnętrzna
• denna
• czołowa

Jeziora polodowcowe: Cały materiał skalny transportowany jest przez lodowiec do jego czoła, gdzie tworzy morenę czołowatą - zwałowisko skalne za którym po cofnięciu się lodowiska powstaje jezioro polodowcowe.